Phơi nhiễm HIV và cách xử lý

Phơi nhiễm HIV do nghề nghiệp của nhân viên y tế là tương đối phổ biến, song không phải nếu phơi nhiễm nào cũng dẫn đến nhiễm. Đây là rủi ro mà mỗi nhân viên y tế đề nghị đối diện.

Bác sĩ Nguyễn Tấn Thủ sở hữu phổ thông năm chức vụ trong lĩnh vực phòng chống và điều trị HIV cho biết, hiện nay, phơi nhiễm do nghề nghiệp của nhân viên y tế là khá phổ biến, song không phải trường hợp phơi nhiễm nào cũng dẫn đến nhiễm. Đây được xem là 1 rủi ro mỗi nhân viên y tế yêu cầu đối mặt trong suốt thời gian chuyên dụng cho của mình.

Trên thực tế, phơi nhiễm do nghề nghiệp của nhân viên y tế là khá rộng rãi. (Ảnh minh họa: HIV).

Phơi nhiễm với HIV (exposure) được hiểu ngầm là tình huống sở hữu tiếp xúc sở hữu dịch tiết mang khả năng sở hữu mầm bệnh HIV. 1 Tình huống được xem là phơi nhiễm với nguy cơ đề nghị thỏa mãn 2 yếu tố:

• Dịch tiết với nguy cơ lây nhiễm, được nói đến rộng rãi nhất là máu, dịch âm đạo, tinh dịch và sữa mẹ. Các dịch cơ thể Đôi khi khác như mồ hôi, nước mắt, nước bọt, nước tiểu… được xem là không mang nguy cơ lây nhiễm.
• sở hữu chi tiết ngõ vào: Vết thương hở, đâm xuyên da, tiếp xúc vào niêm mạc (mắt, mũi, miệng, âm đạo, hậu môn…).

Do tính chất lặng lẽ và cực nhọc nhận ra của căn bệnh này, hầu hết tình huống phơi nhiễm sở hữu dịch tiết của người không rõ tình trạng huyết thanh kháng HIV đều được xem là “mang khả năng cất mầm bệnh”. Vậy nên, những tình huống không thể xác minh nguồn gây phơi nhiễm như bị kim đâm ở nơi công cộng, bạn tình bất chợt... Đều được xem xét như ví như tiếp xúc có dịch tiết của người dương tính.

Phơi nhiễm trong cộng đồng số đông xoay quanh 2 tình huống. Thứ 1 là phơi nhiễm tình dục khi quan hệ ko sử dụng bao cao su hoặc bao cao su bị vỡ hoặc rách, bị cưỡng dâm. Thứ hai là phơi nhiễm qua máu do vết thương đâm yêu cầu kim hoặc những vật sắc nhọn vứt ra các khu vực công cộng và với dính máu quan sát được.

Trong lúc đó, phơi nhiễm do nghề nghiệp ở nhân viên y tế nhiều loại hơn phong phú. Đặc trưng làm việc của họ nên tiếp xúc mang nhiều lựa chọn dịch tiết mang nguy cơ hơn (dịch ối, dịch não tủy, mủ, dịch màng phổi, dịch màng bụng). Đồng thời họ lại mang tần suất tiếp xúc cao hơn qua những thủ thuật như thăm khám, tiêm chích, truyền dịch, chọc hút, phẫu thuật… phải nguy cơ phơi nhiễm cao hơn.

Theo Cơ quan quản lý bệnh tật Mỹ, ước tính hàng năm ở nước này sở hữu khoảng 380.000 tình huống nhân viên y tế ở những bệnh viện bị kim đâm. Chính là chưa nhắc đến các dạng phơi nhiễm khác và những ca phơi nhiễm ở cơ sở y tế không phải bệnh viện. Tại Việt Nam, các tình huống y bác sĩ đỡ sinh cho thai phụ tới độ nước ối dính ướt cả quần áo, các lần cấp cứu mà máu bệnh nhân bắn khắp người ko phải là hiếm gặp. Trong khi ấy xác suất nhân viên y tế sở hữu cơ hội tiếp xúc mang bệnh nhân dương tính cao hơn hẳn so sánh mặt bằng dân số chung.

Phơi nhiễm (exposure) là điều kiện nên để dẫn tới nhiễm (infection), mặc dù thế chưa nên là điều kiện đủ. Ví dụ 1 gia đình có người bị bệnh cúm. Trong sinh hoạt toàn thể gia đình này đều sẽ không ít với tiếp xúc sở hữu mầm bệnh. Tình huống này được hiểu biết là họ có phơi nhiễm sở hữu mầm bệnh cúm. Mặc dù thế, không hề đầy đủ thành viên trong gia đình này đều sẽ mắc bệnh cúm, điều này lệ thuộc vào mức độ tiếp xúc và sức khỏe vốn sở hữu của mỗi người.

Tình huống đấy cũng tương đương đối mang phơi nhiễm và nhiễm HIV. Các chi tiết như đường lây, số lượng virus HIV trong dịch tiết tiếp xúc, miễn dịch của bản thân mỗi người đều sẽ ảnh hưởng lên khả năng chuyển từ phơi nhiễm sang nhiễm.

trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) ước tính, nguy cơ lây nhiễm cho 1 lần tiếp xúc sở hữu nguồn HIV do kim đâm xuyên da vào khoảng 0,3%, dây máu vào vết thương hở hay niêm mạc dao động từ 0,1 tới 0,3%, qua quan hệ tình dục dao động từ 0,1 tới 0,5%. Bởi thế, với 1 lần phơi nhiễm, nguy cơ bị lây nhiễm HIV không vừa ý. Giả dụ đối chiếu bệnh lây qua máu như viêm gan siêu vi B thì chỉ bằng 1/100 và 1/10 so sánh viêm gan C.

Phơi nhiễm do nghề nghiệp ở nhân viên y tế rộng rãi hơn phong phú.

Điều trị dự phòng sau phơi nhiễm

cộng với sự vững mạnh của điều trị kháng virus bằng thuốc ARV, những nhà nghiên cứu đã thành công lúc phát minh và đưa vào ứng dụng điều trị dự phòng sau phơi nhiễm (Post - exposure prophylaxis - PEP). Đây là một can thiệp y khoa dựa vào khả năng ức chế virus HIV của thuốc ARV.

Thông tin về lây nhiễm HIV tiên phát chỉ ra rằng nhiễm HIV toàn thân ko xảy ra ngay tắp lự mà với một sự chậm trễ ngắn giữa thời gian phơi nhiễm mang virus và sự lo ra của HIV trong máu. Trong thời gian “cửa sổ cơ hội” này, điều trị ARV chắc dự phòng nhiễm toàn thân, từ đó giúp người này giảm thiểu khỏi tình trạng “nhiễm HIV mạn tính”.

Mô hình thực nghiệm tiến trình gây bệnh trên động vật mang chủng virus SIV, họ hàng của HIV, gây bệnh trên khỉ, chỉ ra rằng, sau khi phơi nhiễm với HIV, tế bào miễn dịch tại vị trí vào của HIV bị nhiễm trong vòng 24 giờ đầu. Tế bào bị nhiễm di chuyển tới vùng hạch kế cận trong hơn 24-48 giờ tiếp theo. Trong 5 ngày, HIV Chắn chắn phát hiện thấy trong máu.

Vậy nên, trường hợp dùng ARV sớm sau phơi nhiễm dĩ nhiên dự phòng nhiễm trùng toàn thân bằng biện pháp ngăn cản sự nhân lên của HIV trong một vài tế bào bị nhiễm ban đầu. Sau khi duy trì ARV trong cơ thể trong 4 tuần, những tế bào bị nhiễm ban đầu sẽ bị cơ thể đào thải do cơ chế miễn dịch tế bào, kéo theo chính là sự thải trừ hoàn toàn HIV ra khỏi cơ thể.

1 nghiên cứu bệnh chứng vào năm 1997 cho thấy hiệu quả điều trị PEP giúp làm giảm nguy cơ lây nhiễm 81% trường hợp sử dụng thuốc Zidovudine. Sau đấy, điều trị PEP dần được cải tiến nhằm tăng hiệu quả. WHO đang hướng dẫn tiêu dùng phác đồ 2 thuốc hoặc 3 thuốc, từ ấy nâng tỷ lệ thành công lên tới 95-99%. Hiệu quả của điều trị sẽ cao nhất trong vài giờ đầu sau khi phơi nhiễm, giảm dần theo thời gian và được cho là không mang hiệu quả sau mốc 72 giờ tính từ lúc phơi nhiễm.

quá trình xử lý sau phơi nhiễm, điều trị PEP bao gồm:

Bước 1: Xử lý vết thương tại chỗ

• Đối mang tổn thương da dẫn đến chảy máu: Xối ngay vết thương dưới vòi nước chảy. Để vết thương tự chảy máu trong 1 thời gian ngắn mà không nặn bóp. Rửa kỹ bằng xà phòng và nước sạch, sau đấy sát trùng bằng những dung dịch sát khuẩn (Dakin, Javel 1/10, hoặc cồn 700) trong thời gian ít nhất 5 phút.
• ví như phơi nhiễm qua niêm mạc mắt: Rửa mắt bằng nước chứa hoặc nước muối NaCl 0,9% liên tục trong 5 phút.
• Phơi nhiễm qua miệng, mũi: Rửa, nhỏ mũi bằng nước chứa hoặc dung dịch NaCl 0,9 %. Xúc miệng bằng dung dịch NaCl 0,9 % nhiều kiểu lần.

Bước 2: Báo cáo người phụ trách và khiến cho biên bản. Dồn vào nêu rõ ngày giờ, hoàn cảnh xảy ra, đánh giá vết thương, mức độ nguy cơ của phơi nhiễm.

Bước 3: giới thiệu thông tin nguy cơ phơi nhiễm theo mức độ nông sâu của tổn thương và diện tích tiếp xúc.

Bước 4: bằng lòng tình trạng HIV của nguồn gây phơi nhiễm. Thường thì nhân viên y tế sẽ tư vấn cho các người bị phơi nhiễm buộc phải dự vào xét nghiệm HIV. Trong tình huống người này đã biết về tình trạng nhiễm, nên thu thập thông tin liên quan tới điều trị ARV của họ.

Bước 5: phê chuẩn tình trạng HIV của người bị phơi nhiễm bằng xét nghiệm.

Bước 6: hỗ trợ cho người bị phơi nhiễm về nguy cơ nhiễm bệnh, điều trị dự phòng sau phơi nhiễm, thuốc và tác dụng phụ, giai đoạn theo dõi….

Bước 7: Điều trị dự phòng bằng thuốc ARV liên tục trong 4 tuần. Đa số những giả dụ phơi nhiễm sở hữu nguy cơ yêu cầu được chỉ định điều trị ARV càng sớm càng tốt, từ 2-6 giờ tính từ khi phơi nhiễm và ko quá 72 giờ. Song song với việc giới thiệu tình trạng HIV của nguồn gây phơi nhiễm và người bị phơi nhiễm, tùy giả dụ, bác sĩ kiên cố tiếp tục điều trị cho đủ 4 tuần hay ngưng điều trị ARV tuỳ trường hợp.

Thuốc ARV.

Bước 8: theo dấu bằng xét nghiệm kiểm soát sau 1 tháng, 3 tháng và 6 tháng. Trên bình diện cùng đồng, khi có phơi nhiễm, bắt buộc chớp nhoáng vận hành xử trí vết thương tại chỗ (nếu có) theo hướng dẫn trong bước một. Tiếp ấy phải nhanh chóng tiếp cận mang cơ sở y tế có chuyên khoa nhiễm HIV (như bệnh viện Bệnh Nhiệt đới, bệnh viện đa khoa tuyến tỉnh thành, khoa tham vấn tư vấn cộng đồng). Ví như khai thác được thông tin từ nguồn gây phơi nhiễm, buộc phải để ý đến phác đồ điều trị ARV của họ. Các bước còn lại của thủ tục sẽ do nhân viên y tế tại cơ sở tư vấn.

những yếu tố ảnh hưởng lên hiệu quả của điều trị PEP bao gồm:

• Sự chậm trễ tiếp cận với ARV. Theo khuyến cáo của WHO, liều ARV trước tiên yêu cầu được sử dụng càng sớm càng tốt, trong vòng vài giờ đầu, cứng cáp trước cả khi mang kết quả xét nghiệm sàng lọc HIV theo quy trình. Càng chậm tiếp cận ARV, hiệu quả dự phòng càng giảm.
• Sự kháng thuốc ARV của nguồn gây phơi nhiễm, bởi thế, phác đồ điều trị PEP rẻ nhất nên được điều chỉnh cho ưng ý có phác đồ mà bệnh nhân đang sử dụng (khuyến cáo là dùng thuốc khác có thuốc bệnh nhân đang dùng). Phác đồ ưu tiên cũng được thay đổi cho yêu thích với tỷ lệ kháng thuốc ARV lưu hành trong dân số. Ở Việt Nam, tỷ lệ kháng thuốc phác đồ một vẫn còn thấp, bởi vậy, phác đồ ưu tiên vẫn là phác đồ 1 cho những tình huống không rõ phác đồ ARV của nguồn gây phơi nhiễm.
• Sự tuân thủ của người bị phơi nhiễm: cần tuân thủ ARV trong suốt 4 tuần điều trị cũng như thủ tục theo dấu sau điều trị.

Lưu ý:

• Điều trị dự phòng sau phơi nhiễm chỉ phải sử dụng trong những tình huống tai nạn bất ngờ, chứ ko phải là 1 cách dự phòng lâu dài.
• khi phơi nhiễm xảy ra, tâm lý thoải mái là một yếu tố nhu cầu. Tâm lý thoải mái giúp cơ thể đáp ứng chất lượng hơn có thuốc, tránh ảnh hưởng và tác dụng phụ của thuốc ARV lên đời sống và sinh hoạt.

Thực tế, vô cùng hiếm khi ghi nhận có nếu nào chuyển đảo huyết thanh từ âm tính sang dương tính sau khi điều trị PEP. Mặc dù hiệu quả bảo vệ chẳng phải là 100%, song những chuyên gia trong lãnh vực này khẳng định đây là mũi nhọn rất cần thiết trong công cuộc đẩy lùi dịch HIV.

Theo khuyến cáo, việc quản lý phơi nhiễm trong cộng đồng kể chung đó là quản lý hành vi nguy cơ của bản thân mỗi người. Còn quản lý phơi nhiễm trong lĩnh vực y tế được gộp chung thành các bước trong quy trình phòng ngừa phổ quát. Trong ấy tiêu chí đó là xem đa số dịch tiết đều là dịch tiết nguy cơ và với thái độ chu đáo trong tiếp xúc. buộc phải tiêu dùng hàng rào bảo vệ: kính, áo phòng hộ, mặt nạ y tế, găng tay. Vệ sinh tay trước và sau khi thao tác. Thực hành tiêm an toàn. Kiểm soát môi trường máu và dịch cơ thể qua công đoạn vệ sinh phòng ốc, dọn dẹp và xử trí khi sở hữu máu, dịch gây nhiễm. Xử trí các vật sắc nhọn như đầu kim, dao kéo...